Terra Bucolica – Территория сельской жизни
В ОБЪЕКТИВЕ
Якуб Колас і яго вершаваны раман «На шляхах волі”, нарэшце, “дачакаліся” асобнага выдання
Чалавецтву трэба было дажыць да векавой даты з нагоды пачатку Першай сусветнай вайны, каб пераасэнсаваць, што гэта за час быў. Прынамсі, раней нас вучылі – нічога больш жудаснага, чым Вялікая Айчынная вайна СССР з Гітлерам не адбывалася. Аднак, варта толькі паглыбіцца ў не вельмі часта памянёны твор Якуба Коласа, вялікую яго паэму “На шляхах волі”, як пачынаеш разумець – гісторыя нашмат болей багатая, чым гістарычная прапаганда… Аб гэтым шмат казалі на нядаўняй прэзентацыі новага выдання паэмы, якая адбылася ў Дзяржаўным літаратурным мемарыяльным музеі Якуба Коласа.
Цяжка паверыць, але толькі ў мінулым годзе, да 100-годдзя з дня пачатку Першай сусветнай, у Беларусі, нарэшце, пабачыла свет асобнае выданне эпахальнага твора. Ці, як яшчэ называюць паэму, – вершаванага рамана “На шляхах волі”.
Між тым, Колас шмат чаго асабістага меўся сказаць, задумваючы гэты свой, як бы цяпер сказалі, праект. Будучы беларускі пісьменнік-глыба некалі сам пабываў на Румынскім фронце Першай сусветнай. Нядоўга, але гэтага хапіла, каб творчае ўяўленне і асэнсаванне падказалі – трэба стварыць нешта адметнае. Вартае трагедыйнасці таго вялікага і страшэннага молаху, якім стала Еўрапейская вайна (так яе спачатку называлі). 1,5 мільярда чалавек аказаліся ўцягнутымі ў сапраўдны гвалт над гуманізмам і годнасцю людской.
Ужо працуючы над паэмай, Колас засумняваўся, а ці не памыліўся ён з выбарам? Нават заўважыў, што “трэба было пісаць прозу, мабыць, бо ў вершаванага радка размах не той”.
…Сам Колас напэўна быў бы нясупраць, каб “На шляхах волі” выдалі не толькі ў зборы твораў. Але ўсё неяк не здаралася… І толькі летась сын песняра, Міхась Канстанцінавіч, прапанаваў выдавецтву “Мастацкая літаратура” надрукаваць паэму асобна – акурат да векавой даты з моманту пачатку Першай сусветнай вайны. Ды і пара ўжо выпраўляць у нейкай ступені несправядлівасць – твор варты большай увагі з боку як даследчыкаў, так і проста чытачоў-беларусаў. Аб гэтым паведаміў на прэзентацыі галоўны рэдактар “Мастацкай літаратуры” Віктар ШНІП. І нагадаў: беларускія мясціны, асабліва Смаргоншчына, Мядзельшчына, мястэчка Крэва з яго цяпер ужо рэшткамі старадаўняга замка – сталі месцамі баёў Першай сусветнай. Дагэтуль – там шмат пахаванняў той пары.
Другі ініцыятар новага выдання “На шляхах волі”, вядомы літаратуразнаўца, даследчык коласавай спадчыны Міхась МУШЫНСКІ сцвярджае: галоўная каштоўнасць твора – яго глыбокая праўдзівасць. Надзвычай пранікнёна паказана трагедыйнасць лёсаў простых беларускіх хутаран – іх трывога за сыноў, што ваююць. Ёсць ў вершаваным рамане і мноства побытавых дэталяў, цікавы любоўны трохкутнік – галоўнай гераіні Насці давядзецца перажыць спакусу здрады, выбару паміж афіцэрам царскай арміі і разумным, адукаваным чэхам, які ваюе на іншым баку…
Мушынскі лічыць, што пісьмы Насці да Барыса Дзяжы можна паставіць на адзін узровень з пісьмамі Таццяны да Анегіна з неўміручага пушкінскага рамана ў вершах. А ў цэлым паэма Якуба Коласа “На шляхах волі” – складанае “палатно” людскіх лёсаў на фоне вялікай ваеннай жудасці, якая хутка зменіцца яшчэ большымі катаклізмамі…
Міхась МІЦКЕВІЧ на прзентацыі заўважыў, што зараз многія падзеі гістарычныя, у тым ліку і войны мінулага веку, пераасэнсоўваюцца. Паціху адыходзяць шаблонна-трафарэтна-прапагандысцкія міфы – застаюцца толькі праўдзівыя факты. Зрэшты, шмат пра якія рэчы даведацца зараз складана – няма сведкаў, ды і стэрэатыпы перашкаджаюць часам. Але, у любым выпадку, паэма Коласа “На шляхах волі” вылучаецца сваім яскравым антымілітарысцкім характарам…
Фота Уладзіміра СІЗА.
У час прэзентацыі новага выдання памы Якуба Коласа “На шляхах волі” (сакавік 2015 года, Дзяржаўны літаратурны мемарыяльны музей Якуба Коласа)
Міхась МУШЫНСКІ – першы, хто прапанаваў называць “На шляхах волі” вершаваным раманам
Новае выданне паэмы прадстаўляў Віктар ШНІП, галоўны радактар выдавецтва “Мастацкая літаратура”
Сын Коласа, Міхась МІЦКЕВІЧ, кажа, што бацька працаваў над паэмай “На шляхах волі” больш за трыццаць гадоў
