Terra Bucolica – Территория сельской жизни
ГЛАС(З) НАРОДА
Рэпартаж у трох частках з вёскі Прудок, якую зрабіў вядомай Андрусь Горват
ЧАСТКА I
Прывітанне вам з Прудка! Таго самага, у Калінкавіцкім раёне, дзе жыве пісьменнік Андрусь ГОРВАТ. Той самы Горват, які прыдумаў «Радзіва „Прудок“. Дзённік». На тыдзень карэспандэнты TUT.BY дамовіліся памяняцца з ім месцамі. І пакуль Андрусь па справах з’ехаў у сталіцу, мы вядзём свой рэпартаж з яго вёскі.
Для тых, хто крышачку не ў тэме. Тры гады назад Андрусь, які жыў і працаваў у Мінску, махнуў рукой на ўсю гэтую сталічную мітусню і з’ехаў у дзедаву хату ў вёску Прудок. Пасябраваў з мясцовымі, завёў казу Цёцю, курэй ды катоў і стаў пісаць пра сваё жыццё-быццё ў «Фэйсбуку». І так яно добра пісалася, што з пастоў атрымалася кніга «Радзіва „Прудок“. Дзённік» — пра людзей, свет і людзей у свеце. Карацей, такая, што першы тыраж разабралі за адзін дзень.
Цяпер Горвата чытаюць у кавярнях, цягніках, дораць замежным сябрам — а ён усё гэтак жа, з казой і катамі, жыве ў Прудку. Толькі часам ездзіць у сталіцу, неахвотна кантактуе з журналістамі. Наш прыезд, магчыма, –бясцэннае выключэнне. Таму, пакуль сам Андрусь у Мінску, мы даглядаем казу і знаёмімся з героямі «Радзіва».
…У Прудку вясна, усё цвіце — прыгажосць, Андрусь насустрач на веліку каціць.
Хат у яго, як аказалася, ужо ажно дзве. Адна — знакамітая, дзедава, другая — суседская, нядаўна набыў. Абедзве стаяць у пачатку вёскі, да прыпынку ад іх ісці хвіліны тры.
— Важнае правіла Прудка, — гаворыць Горват, — заўсёды і паўсюль кажыце: «Е». У магазіне: «Малако е?», «А хлеб е?». Скажаш «ё» — адразу зразумеюць: чужы. А ляпнеш «ёсць», то і зусім пішы прапала.
Хоць тут і так многія ведаюць, што прыехалі журналісты з Мінску: паведаміла «Радзіва «Прудок». А, дакладней, суседка Горвата — цётка Дуня. Як яно, канешне, было, невядома. Кажуць, некага яна прыстрашыла, маўляў: «Не спіліце на могілках старое дрэва – прыедуць журналісты, я ім усё пакажу».
Ну, а далей пайшло-паехала.
У вёсцы +17. Горват гарод яшчэ не пасадзіў, толькі на адной градцы цыбуля вожыкам зеляніцца. Кажа, летась нацешыўся: кожны дзень у зямлі. А зямлі тут у яго нямала — сотак дванаццаць, мо, больш. Затое гаспадар будуе плот. Пачынаем здалёк, але адразу атрымліваецца неяк па-свойску:
— А ты чаго ў вёску з’ехаў?
— Дык я ж пісаў, — дзівіцца, што не ведаю. — Працаваў журналістам, вярталіся з аператарам аўтаспынам з камандзіроўкі з Хойнікаў (ад Прудка да Хойнікаў недалёка. — Заўвага TUT.BY), і зразумеў: хачу тут жыць.
— А журналістаў чаму не вельмі любіш?
— Я і так шмат пра сябе ў «Фэйсбуку» пішу, павінна ж заставацца нешта асабістае.
А асабістае — вось яно, дзедава хата. Два пакоі: адзін жылы (ужо адрамантаваны), у другім — рамонт. Камора, дзе Андрусь жыў напачатку, крыху большая за грузавы ліфт. Зараз тут зерне, зёлкі і нават міні-бар. Жартуе, калі пашукаць, можна нават паўбутэлькі шампанскага нашукаць.
— Калі выйшла кніга, мне сталі лісты і паштоўкі адусюль прыходзіць, — паказвае скрыню. — Вось з Амерыкі, вось з Аўстраліі. Ёсць і вельмі пранікнёныя. Пісала, напрыклад, дзяўчына: «Радзіва» ёй брат даў. Чытала, расказвае, і плакала, успамінала хату свайго дзеда. А потым паехала ў вёску, дзе ён жыў, і якраз новыя гаспадары тую хату прадавалі.
Во як яно бывае, але зараз – да справы.
Казу і курэй карміць – у 8.00, у 20.00 — скаціну па «норах». Каза Цёця цяжарная — не забываць. Хочаш піць — ідзі да калодзежа, холадна — грубку тапі. Кошку Лялю з дома не выпускаць, катоў Ваню і Рыжага ў хату не пускаць. Калі бяда, бяжы да цёткі Дуні. На шчасце, недалёка.
— А чаму вырашыў гаспадарку чужым даверыць, а не ў цёткі папрасіць?
— Яна б і не супраць дапамагчы, але ж вельмі хацела расказаць журналістам пра вайну.
А вось, дарэчы, і цётка. Тая самая надзея і падтрымка. Бландзінка, вочы вялікія, блакітныя, прычоска — карэ. У «Радзіве «Прудок» яна – цётка Дуня, у жыцці – Надзея Леанідаўна. Для сваіх – цётка Надзя, але гэтае «для сваіх» яшчэ трэба заслужыць!
— Дык то праўда, што Андрусік у Мінску папулярны? — цікавіцца ў нас. — У Прудку яго, канешне, паважаюць, ніхто ў яго не крадзе. Забягу, бывае, а ў яго то вядро, то шчэ што ў двары стаіць. Кажу, хавай у хату, а ён: «Навошта?». І стаіць жа, не чапаюць.
Надзея Леанідаўна – жанчына вельмі цікавая, слухаць не пераслухаць. Вельмі просіць у тэксце пазначыць, што свет трымаецца на дабрыні.
— Паглядзі, які ён у нас зараз прыгожы! А як прыехаў толькі ў Прудок, гараваў, гараваў, — кажа пра Андруся. — Хату падымаў, жыў у каморы, свету нават у яго не было. Першай сястра мая яму мёду прынесла, а потым ужо я з ім пазнаёмілася. То супу звару, то бабку спяку — і яго клічу. І мёдам я яго ўгашчала, а ён у кніжцы пра кіслую смятану напісаў. Не, ну, прыдумаў жа, кіслую смятану прынесла! Я абіжаюсь?! А чаго абіжацца? Гэта ж «художественный вымысел».
З цёткай Надзяй прыйшлі і навіны пра Прудок: моладзі тут, аказваецца, няшмат, але — жыве вёска. Людзі ў асноўным працуюць у гаспадарцы. Гаспадарка — другая ў раёне па паказчыках. Хата Андруся раней не была першай ад дарогі, да яе стаялі сталовая і клуб.
— Некалі, як бабулі не хацелася гатаваць, яна купляла ў сталоўцы катлеты, а дзеду казала, што сама пякла, — смяецца Андрусь.
— Нейкі ты сёння гаваркі, — звяртаемся да пісьменніка. — А пішуць жа, амаль заўсёды маўчыш.
— Не выспаўся проста, — адказвае.
— Ладна, слухайце сюды. Андрусь паедзе, вы на вячэру прыходзьце. Пакармлю вас, не магу, каб людзі гаравалі, дапамагаць трэба людзям. Добра – хопіць сядзець, вясной работы шмат, няма чаго рассіжвацца. Пайду плот рабіць, — слова бярэ цётка Надзя.
А Андрусь — пешшу на Калінкавічы, а адтуль — на Мінск. Кажа, увесь тыдзень збіраецца правесці у ванне і яшчэ глядзець тэлевізар. І папярэджвае: у пятніцу з 17.00 да 19.00 будзе падпісваць кнігі ў касе Купалаўскага тэатра.
— А жыць ты ў Мінску дзе плануеш?
— У знаёмага, ён з сям’ёй зараз жыве ў Амерыцы. Я калі пра паездку ў «Фэйсбуку» напісаў, чалавек сорак адгукнулася. Сярод іх нават жанчына, якая жыве з дзіцёнкам у аднапакаёўцы. Прапаноўвала мне на тыдзень кухню ў сваёй кватэрцы.
— Любяць людзі цябе і «Радзіва»… Як мяркуеш, чаму?
— Не ведаю. Бывайце!
– Пака.
- P. S. У нядзелю фатограф з’ехаў, засталіся з казой удваіх. Пакуль пішу, куры за плот паўцякалі. От, гаспадыня. Добра, цётка Надзя сітуацыю кантралюе, усіх назад вярнула. Ды яшчэ і яйкі з куратніка сабрала.
— Ажно пяць?! — дзіўлюся. — А ўчора ў Андруся толькі два было.
— Мусіць, ты курам болей за Андруся нравішся. А нос што павесіла?
— Дык кошка ўцякла. Горват галаву адарве.
— Навошта, у яго ж яшчэ две кошкі е. Лепш скажы, ты ўжо напісала?
— Пачытаць?
— Ай, не. Не расказуй, мне нецікава, — адмахваецца. — Падажджы, вось што скажу. Тое, што Прудок наш стаў на ўвесь свет вядомы, — удача. Ёсць жа і вёскі прыгажэйшыя, і людзі цікавейшыя, але няма ў іх Андруся.
… Думаю, ужо, ноччу над цётчынымі словамі, а самой – так страшна. Нейкі жах прыйшоў з ноччу ў цёплую прудкоўскую хату.
Цётка, канешне, учора клікала да сябе спаць, і прадаўшчыца Ніна Аляксандаўна клікала. Але ж захацелася спаць у дзедавай хаце. Гляджу на мехдвор, ён недалёка. Там у будыначку вартаўніка агеньчык гарыць, не спіць Міхаіл Васільевіч. Абяцаў мне ў магазіне па начах за хатай прыглядваць, сказаў – не баяцца.
І, сапраўды, чаго ж гэта я? Дзве гадзіны, а я ўсё сяджу ды гляджу ў акно, а ў 8.00 — казу карміць.
Але ж заўтра таксама буду дома начаваць. Што ж датычыцца сакрэта Прудка, то ён, здаецца мне, не толькі ў Андрусю…
Працяг будзе.
Каза пакуль не нарадзіла.
ЧАСТКА II
Прывітанне, дарагія чытачы-слухачы! Радзіва — тое, што ў Прудку, працягвае сваю трансляцыю. Цяпер у яго мужчынскі голас і думкі таксама мужчынскія. Андрусь Горват вярнуўся дадому! Ну, а мы з Ванем — тым, які фатограф, апсік, апсік — ды ў Мінск. Хоць не вельмі ўжо, прызнацца, і хочацца. А ў эфіры наш рэпартаж пра тое, як журналісты TUT.BY тыдзень у кніжцы жылі.
«Вогнішча зараз распалім, зварым»
Горват вярнуўся ў суботу. З гэтай нагоды назаўтра котка Ляля нарадзіла яму пяцёх кацянят. Усё, што змаглі мы з Ванем, — гэта чай зрабiць і падлогу памыць. Горват прыехаў стылёвы, быццам сталічны моднік завітаў да сваякоў на выхадныя. Прывёз расаду, кажа, калі кнігі падпісваў, падарылі чытачы.
Па-свойску жартую:
— Ты б, мо, ўжо і заставаўся ў тым Мінску? А што?! Мы з казой пасябравалі.
— Мала мне там паветра і прасторы, хоць вельмі падабаюцца хіпстары, сядзець у кавярнях і па горадзе гуляць. У Мінску паўсюль бетон, а тут вялікі дом. Дом тут — гэта не толькі плошча паміж сценамі, гэта мой двор, гарод. Ды і ў хаце я ў асноўным толькі зімой, а так пастаянна ў дварэ. А тут так… рэчы ляжаць. Зараз пацяплее, і спаць на вуліцы буду.
— Таму няма ў тваёй хаце асаблівай утульнасці?
— Некалі я жыў у кватэры з мэбляй, дзе паўсюль былі дываны. І ведаеш, усё гэта адцягвае ўвагу чалавека ад сябе і свайго космасу.
А нас ад тэмы космасу адцягвае цётка Надзя. Для тых, хто з ёю блізка незнаёмы — Надзея Леанідаўна. У кніжцы яна цётка Дуня, у жыцці — прыгажуня, а гатуе як! Увесь тыдзень нас з Ванем як родных частавала, а сёння нарэшце мы запрасілі яе да сябе. Звечара начысцілі бульбы, аж раптам — ляснула электрапліта. Гаспадары, от. Прыбіла б такіх кватарантаў, а Горват нічога, даведаўся і вухам не павёў:
— Вогнішча, — кажа, — зараз распалім, зварым. Лепш раскажыце, якім убачылі Прудок.
Добра, Андрусік Іванавіч… Добра, што ў космасе матэрыяльнае няважна. Трымай гарбатку і слухай сюды.
«Сяджу я і думаю: адкуль у хаце бярэцца гразь?»
Панядзелак у Прудку падобны да аўторка, а аўторак да чацвярга. Вёска пачынаецца мехдваром, а заканчваецца могілкамі.
— Тут помнік, — ладзіць экскурсію дзед Гануша (па-мясцоваму Савá). — Там — помнік — усяго й таго Прудка.
Вось.
Стоп! Не так. У сераду ў Прудок прыйшла вясна! Вясковыя выйшлі ў гароды: садзяць бульбу прудкоўцы. Цётка Надзя нешта не ў гуморы:
— Што папала робіцца, усе гаруюць, а ў мяне нават радкі ненарэзаныя.
«Гараваць» у перакладзе з прудкоўскага — жыць і працаваць. Гаруюць тут на сотках і гектарах, гаруюць з бульбай, буракамі, кавунамі. Жыць і ў такую пару не гараваць можа хіба што дзед Гануша: 79 гадоў, узрост дазваляе. Ды я — лезці ў свой гарод не дазваляе Горват.
— Хто?
— Ты! Сяджу вось я і думаю: адкуль у хаце бярэцца гразь? Заўчора прыбірала, сёння зноў грабі.
— Цётка, дайце якую анучу, пыл хачу прыбраць, — схадзіла да цёткі Надзі.
— Дай, дай, Горвату ўжо паўпрастыні дала. На!
Кажу ж, не ў гуморы цётка была, радкі ў яе былі ненарэзаныя.
— Дык, я ж ў пятніцу ўжо ўсё пасадзіла, — выпраўляе цётка.
— Ведаю, — кажу. — Вунь сёння, у суботу, вы якая шчаслівая. А яшчэ вы хораша расказвалі пра каханне. Галоўнае, вучылі ўдала выйсці замуж. І гэта не пра грошы. А пра тое, што чалавеку патрэбен чалавек, і пажадана харошы. Бо калі харошы, з ім можна не толькі ў вёсцы, але і на Марсе жыць. Помніце, як гаварылі? А яшчэ казалі: нельга быць прагным і трэба быць добрым.
— Маці мяне вучыла: «Добра, калі хто і на руку плюне», — успамінае цётка і звяртаецца да Андруся. — Я вазьму пачак буракоў, з тых, што людзі падаравалі, і ў сябе для цябе пасаджу.
— У мяне самога нармальна вырастуць, летась вунь, — Горват паказвае рукамі шар, — якія буракі былі.
— Дай хоць палову… у мяне ж зямля лепшая, — цётка чалавек настойлівы.
«Яшчэ тыдзень памыюся ў вядры і стану акрабатам»
А ў магазіне свая драма. Улад і Дзед узаралі некаму гарод, хацелі ўзяць пернікаў ды па сто грам — трэба ж адпачыць. Ажно высветлілася, што заробак недзе знік.
— Дзед, ёлкі-іголкі, — крычыць Улад, бо грошы былі не ў яго. — Нам што цяпер тое поле зноўку перакапаць?
— Не сварыцеся, — супакойвае прадаўшчыца. — Нельга ў магазіне сварыцца, тут раней царква стаяла.
Прудок, ён, канешне, непрадказальны. І, безумоўна, вясёлы. І людзі тут шчырыя: сам не заўважаеш, як яны ўваходзяць у тваё жыццё.
— Здрасця, я пошту прынесла, — так мы пазнаёміліся з паштаркай.
— Хачу цябе дамашнімі яйкамі пачаставаць. Забяжы, забярэш, — так зблізіліся з прадаўшчыцай.
І толькі аднойчы ў Прудку я плакала, крыху. Было гэта ў дзядзькі Андрэя, таго, што аўцюкоўскі сябра твайго бацькі.
Мы доўга гаварылі, а потым яны дазволілі скарыстацца іх ваннай. З крана цякла гарачая вада, а ў мяне цяклі слёзы.
— Чаму? — пытаецца Андрусь.
— Бо як ты там пісаў: яшчэ тыдзень памыюся ў вядры і стану акрабатам.
— Рамонт трэба рабіць паслядоўна, да зімы і ў мяне ўсё будзе, — адказвае.
— Слухай, Андрусь, — у цёткі свая тэма. — Каторы дзень думаю, а мо і сапраўды я табе тады прынесла кіслую смятану?
«Я не разлічваў, што людзям так спадабаецца»
А далей я табе напісала, чытаю: «Тыдзень я жыла ў тваёй хаце. Раніцамі піла чай з твайго кубка, спала на нейкім з трох тваіх ложкаў і карміла тваю інтравертную гаспадарку. Кожны дзень я соўгалася па вёсцы і чула наўздагон „Здрасця, а то вы праўда ў пісьменніка жывеце?“, а далей якую-небудзь цікавостку пра цябе».
— Якую? — пытае Андрусь.
— От ты цікаўны. Ладна. Кажуць, днямі зачыняешся ў хаце і ўсё нешта пішаш, а памідораў у цябе летась было — аёй, але галоўнае — не крадзеш. Натуральна, не прыдумваю. Вось займаецца, гавораць, чалавек будаўніцтвам, дзе дошку знясе, дзе шыферу «свісне», а гэты ўсё купляе.
— І што?
— А тое, што дзівак ты.
Калега пісала: «Вазьмі ў Горвата інтэрв'ю: пра вёску спытай, пра гарод». І можна было б. Ты сёння зноў, гляджу, не выспаўся, гаворыш як не ў сябе. Але ж не хочацца.
— Чаму? — не разумее пісьменнік.
Таму што пакуль свет вар’яцее, дзесьці тут на яго ўскрайку — у Прудку — летам без ванны, зімой у валёнках і шапцы побач з нятопленай грубай павінен сядзець дзівакавата-таямнічы пісьменнік і расказваць людзям пра гэты свет. Расказваць проста — праз сральню і кіслую смятану, і з выкрутасамі — тут я пра космас. Без гэтага свету цяжка. А без таямніцы нецікава. Таму няхай яна з вамі і застаецца. Хоць, напэўна, для цябе не ў гэтым сэнс.
Днямі дзядзька Андрэй сказаў:
— Калі б Андрусь не прыехаў, колькі б такая хата пратрымалася? Мо, год, мо, два — і закапалі б. А колькі яшчэ па Беларусі такіх Андрусёў з дзедавымі хатамі бадзяецца? Але ж баяцца, не хочуць, не едуць.
Таму давай пака, паеду і я да дзедавай хаты. Адно спытаю на дарожку:
— А што б ты рабіў, калі б «Радзіва» не стала такой папулярнай?
— Я не разлічваў, што людзям так спадабаецца. Калі пісаў: хачу надрукаваць тыраж, меркаваў, будзе асобнікаў 200. А тут вось як усё атрымалася. Чаму? Не ведаю, мне і зараз здаецца: усё гэта не заслужана.
— Баішся, што другая кніга такой не атрымаецца?
— Так, самы вялікі страх.
Мы з’ехалі, але дарогу ў Прудок не забудзем, бо нас тут палюбілі і чакаюць. Пра «палюбілі і чакаюць» — гэта я не прыдумала, гэта Горват нам так кніжку падпісаў. І пачуцці тыя ўзаемныя.
Працяг будзе.
Каза пакуль не нарадзіла.
ЧАСТКА III
Прывітанне вам з Прудка! Тэкст трэці з нашай экспедыцыі і апошні. У ім не пра пісьменніка, і не пра вёску. У ім пра тых людзей, якія сталі героямі кнігі «Радзіва „Прудок“. Дзённік». Хоць сам Андрусь Горват кажа, шмат падзей ў творы з'імправізаваныя, і не кожнае супадзенне з’яўляецца праўдай. Але ж хтосьці, дзесьці, у чымсьці сябе і пазнаў.
Цётка: «Маці мяне так вучыла: добра, калі хто і на руку плюне»
Надзея Пархоменка, у кніжцы яна цётка Дуня, просіць напісаць пра яе так: «простая паляшучка, якая ганарыцца сваімі працавітымі продкамі». І ўсё, больш нічога не пісаць.
— Гэтага, — спрачаюся, — замала.
— Што папала робіцца, — адказвае яна, а я ўсё ж расказваю.
Зіму цётка Надзя зімуе ў Калінкавічах, а як цяплее, спяшаецца ў Прудок, аднаўляць бацькоўскае селішча. Па адукацыі яна эканаміст, па жыцці - аптыміст, а вясковы дом у яе даваенны. У Вялікую Айчынную тут быў нямецкі штаб.
— Побач з намі лінія абароны праходзіла, у садзе на вішні да гэтай пары гільза ад снарада вісіць. Хадзем пакажу, — цётка не з тых, хто доўга на адным месцы сядзіць. — Колькі сябе помню, столькі ён тут знаходзіцца, для нас гэта памяць. Бацька мой весь у медалях з вайны прыйшоў, а дзядзька так і не вярнуўся — загінуў. Зараз хачу сад аднавіць. Вось ужо тры новыя дрэўцы пасадзіла, падрастуць, будзе прыгажосць. Хоць ведаеш, свету больш патрэбна дабрыня. Людзі цяпер і выглядаць добра навучыліся, і гаварыць, але шчырасці ва ўсім гэтым мала, знікае шчырасць.
Сама Надзея Леанідаўна чалавек шчыры і шчодры: сёння кексаў у печы напякла, нас з Ванем пачаставала, яшчэ і з сабой дала. А што саромецца, гаворыць, калі смачна — еш.
— Маці мяне так вучыла: «Добра, доня, калі хто і на руку плюне», — працягвае яна. — Як я да людзей, так і яны да мяне. Вось курэй вырашыла купіць, званю суседцы ў горад: «Ігнацьеўна, даведайся, колькі на базары куры каштуюць. І што ты думаеш? Збегала, спытала. А ведаеш, колькі ёй гадоў? 80!»
— І не цяжка ёй?
— У, дык яна ж яшчэ і садзіць, — адказвае Надзея Леанідаўна. — Ды і паабяцала яна, а чэснае слова — закон. Дайце мне слова, што на Прудок не забудзецеся.
— Не забудземся, чэснае слова, — гаворым.
Прадаўшчыцы: «Мы абедзьве казерогі. Здараецца, і пакрычым, а то і памаўчым»
Магазін у Прудку працуе з дзевяці раніцы і да васьмі вечара. Прадаўшчыц тут дзве — Анастасія Васільеўна і Ніна Аляксандраўна. У «Радзіве» пра сябе вычытала толькі адна. Яна ахайна пазначыла закладкамі ўсе цікавыя моманты і паказала мужу, муж пасмяяўся.
Але пытанне ў мяне да яе калегі:
— Анастасія Васільеўна, а не крыўдна, што Горват пра вас не напісаў?
— Не, Ніна проста больш пагаварыць любіць, — адказвае. — Я, канешне, таксама, але яна больш.
А калі на самой справе, то яны абедзве гаваркія, а яшчэ сваячкі і казерогі па задыяку. Апошняе, кажуць, працаваць не замінае: «Здараецца, і пакрычым, а то і памаўчым».
— У магазін таксама прыйшлі разам, было гэта гадоў 8−9 таму, — успамінае Ніна Аляксандраўна. — Мы з мужам жылі ў Аўцюках, там працавала бухгалтарам у сельсавеце, а калі ў Прудок перабраліся, пайшла ў дзіцячы садок. Адтуль паклікалі сюды, а я гавару: «Без Насці не хачу». А яна вось думае, звальняцца, мо.
— Дык гаспадарка ў мяне! — паказвае калега. — Сем кароў, шэсць цялят, пяць свіней.
— Дык гаспадарку кідай, — жартуе калега. — У нас у Прудку 300 чалавек, усіх ведаем, з кімсьці сябруем. На рабоце яно ж цікавей: з людзьмі пагаворыш, калі і камплімент пачуеш. Ды і цяжка з такой гаспадаркай.
— А я не магу, каб лёгка, — адказвае Анастасія Васільеўна. — Бацькоў рана пахавала, вось і стараюся, каб усё было. Летам яшчэ па грыбы ды ягады бегаю, а што? Неяк збіраю лісянкі, а ў некалькіх кроках ад мяне тры дзікія кабаны. Гляджу на іх, жудасць бярэ, думаю: «Ешце ўжо, куды ж я пабягу». Тыя паднялі галовы і толькі: хру-хру. А я са страху давай па вядры барабаніць. Аж раптам яны наўцёкі. А я што?
— Што?
— Далей па іх слядах пайшла грыбы збіраць, бо не прынята ў нас у вёсцы без справы бадзяцца.
Вось і зараз разыходзімся, пакупнікі прыйшлі.
Дзед: «Я на суседа не крыўдую, ён жа кніжку пісаў, а не праўду»
Дзед Гануша насамрэч дзед Саша. Хоць па-вясковаму проста дзед Сава. Жыве недалёка ад пісьменніка. Даведаўшыся, што ў вёсцы журналісты, збіраўся тыдзень з хаты не выходзіць, маўляў, пакуль не з’едуць. Не хацеў аніякіх інтэрв'ю, але перадумаў. Кажуць, цётка Надзя з ім перамовілася: «Пагаджайся, у гісторыю пападзеш». Дзед і пагадзіўся, а гісторыя яго пачынаецца з Савы.
— Чаму ўсе мяне так завуць? Дык я некалі на мехдвары вартаўніком працаваў. Злодзея мог нават у цемры ўбачыць. Гэта зараз відэакамеры паўсюль, а ў тыя часы, здаралася, адзін пражэктар на ўсю тэрыторыю… і той не працаваў.
— Не страшна было?
— А чаго баяцца? Злаўлю часам злодзея, пасваруся на яго, і разыходзімся. А з некоторымі, то і яшчэ сустрэнемся.
Чаму ў кніжцы чалавека крыху падобнага да яго завуць Гануша дакладна не ведае: «У маёй жонкі сястра Ганна была, па-свойску Гануша. Але яна памерла. Мо з-за яе».
Дзеду 79 гадоў, амаль усё жыццё прапрацаваў у гаспадарцы і пражыў з жонкай Наталляй. Бабуля, кажа, у яго не сварлівая, не тое, што ў творы.
— Ну, а выпіць крыху любіце?
— А хто ж не любіць? — смяецца дзед. — Так і дзень весялей праходзіць.
«Радзіва» дзед не чытаў, але ведае, пішуць там, быццам ён грошы ў пісьменніка пазычаў. Дык калі і пазычаў, дадае, даўно аддаў.
— Але на суседа я не крыўдую, ён жа кніжку пісаў, а не праўду, — усміхаецца дзед Саша.
Дзядзька: «Чытаю, трубы няма, ну, думаю, зараз напіша, дрэнны ў бацькі сябар»
Дзядзька Андрэй, той самы аўцюк з асбеставай трубой, і сапраўды Андрэй Верабей. Сябра Івана Уладзіміравіча — бацькі пісьменніка. У Прудок пераехаў з суседніх Аўцюкоў, не хавае: следам за прыгажуняй-жонкай. Алена Мікалаеўна мясцовая.
— Тут, — расказвае пра Прудок, — моцная гаспадарка, а значыць, больш перспектыў. Вось людзі і падцягваюцца. Нават калі Чарнобыль бахнуў, мы адсюль не з’ехалі, не хацелі бацькоў адных пакідаць. А зараз тым больш да гэтага месца прыраслі.
Але аўцюкоўская абавязковасць у дзядзькі засталася. Паабяцаў, буду на інтэрв'ю ў сем вечара, і вось: 19.00, і ён тут.
— У чым сакрэт аўцюкоўцаў? — пытаю.
— Сакрэт у кожнага чалавека павінен быць адзін, — тлумачыць. — Калі ты падмеўся камусьці штосьці паабяцаць, то спачатку вызначы: зможаш гэта зрабіць ці не. Такое ў мяне правіла.
З Іванам Уладзіміравічам ён пазнаёміўся яшчэ ў 1986 годзе. Калі ў двух словах: была ў дзядзькі невялічкая праблема… з міліцыяй. Думаў-гадаў, што рабіць, аж нехта падказаў: «Што ты перажываеш, у цябе ж у возеры палкоўнік сядзіць».
— Не, тады, здаецца, ён быў яшчэ маёр. Помню, калі Уладзіміравіч прыязждаў да бацькоў, любіў на рыбалку хадзіць, — успамінае суразмоўца. — Карацей, ён мне дапамог, так і пасябравалі.
Але знайсці пра сябе ў кніжцы не чакаў. Спачатку думаў, тут гісторыя Прудка, ажно памыліўся. А потым дайшоў да гісторыі пра сябе. Яна ў кніжцы, дарэчы, рэальная.
— Чытаю, час ідзе, трубы няма, ну, думаю, зараз напіша, дрэнны ў бацькі сябар. Хоць у душы ведаю: я трубу тады прынёс, значыць, не павінна быць лухты напісана. Але ж гэта мастацкі тэкст, тут магчымы круты паварот. Карацей, пакуль спрачаўся з сабой, да кропкі дайшоў. А труба тая, дарэчы, да гэтага часу стаіць.
«Радзіва» дзядзька чытаў ужо два разы, — і ўсё роўна, кажа, цікава. Але, здзіўляе, калі б Іван гэтую кніжку пабачыў, вушы б сыну накруціў.
— Чаму?
— За дрэнныя словы. Дзе вы бачылі, каб у Талстога такое ў кніжцы было, ці ў Пушкіна. Пісьменніку ўнутры мо і хочацца нешта гэткае ўставіць, але ж павінна спрацоўваць самацэнзура. Але я з Андрусём пра гэта яшчэ сур’ёзна пагавару.
Чуеце, Андрусік Іванавіч, рыхтуйцеся да сур’ёзнай размовы, бо як у Прудку кажуць, аўцюк сказаў — аўцюк зробіць.
Паштарка: «Ён штораз мне тыя памідоры і каву прапаноўваў»
— Я яму кажу, я ж не хацела, нашто ты пра мяне напісаў? А ён ідзе следам: скажыце вашу фамілію, я вам кніжку падпішу, — гэта успамінае Марыя Лышчанка, паштарка. Так яна даведалася, што ў твор патрапіла.
У Прудку Марыя Мікалаеўна чалавек вядомы, бо развозіць пенсіі і карэспандэнцыю ўжо 25 гадоў і нават жыве ля пошты. Пра сябе, канешне ж, чытала, было гэта так:
— Адразу, як «Радзіва» выйшла, Андрусь стосамі прыносіў яго на пошту, людзям адпраўляў, — расказвае жанчына. — Пакуль фасавалі і пагарталі. Дзеўкі смяяліся: во як газеты добра развозіла, што ў кніжцы аказалася.
Пра сябе Марыя Мікалаеўна гаворыць сціпла: муж аўцюк, дзве дочкі, тры ўнукі. Вясковыя ж кажуць крыху па-іншаму, маўляў, чалавек яна рознабаковы: «з ёй можна і пра медыцыну, і пра космас паразмаўляць».
— Паштальёна на вёсцы заўсёды чакаюць, асабліва з пенсіяй, — усміхаецца Марыя Мікалаеўна. — Бывае, і гарбаты папіць прапануюць, але я адмаўляюся. Інакш не паспею ўчасна ўсё разнесці. А ў Прудку ўжо шмат старых, іх падводзіць нельга, да іх і так хваробы часта чапляюцца. Здаралася, прынясу грошы, а чалавек не выходзіць, пагрукаю ў шыбу — маўчыць. Зазірну, а ён без прытомнасці. Давай хутчэй на ФАП званіць.
А пасля работы Марыю Мікалаеўну можна знайсці ў гародзе. Не можа яна без сваёй зямлі і бульбы. А нядаўна ў вёсцы сталі добра расці кавуны, а ў некаторых яшчэ і памідоры.
— Ведаеце, колькі іх у мінулым годзе было ў Андруся?! Ён штораз мне тыя памідоры з кабачкамі прапаноўваў. Але я адмаўлялася, са сваімі думала, што рабіць.
— А як з Андрусём пазнаёміліся?
— Я ж яшчэ яго бабе пенсію насіла, і бацьку яго добра ведала. А потым, помню, шмат гадоў іх хата пуставала, аж раптам на яе карэспандэнцыя прыйшла, пытаю ў начальніцы: «А хто там пражывае?» Аказалася, нейкі хлопец з горада прыехаў. Прыйшла, пытаю, ты чаго сюды вярнуўся? «Мне тут харашо і спакойна, і паветра многа», — адказвае. А зарабляць як плануеш? Пісаць, кажа, буду. Ну і няхай піша, пісем яму шмат з усяго свету ідзе. Здараецца, прыду, а ён зачыніцца ў хаце, працуе, я тады ў шыбу пагрукаю: «Андруша, здрасця». А зімой ён мне дарожку да свайго дома расчышчае, каб прасцей было ісці. Так і гаруем.
P.S.
Канец.
Каза пакуль не нарадзіла.
Фота Івана ЯРЫВАНОВІЧА, TUT.BY
